ਚੰਦ ‘ਤੇ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਦੁੱਗਣਾ ਤਾਪਮਾਨ, ਕਦੇ ਮਾਈਨਸ 10 ਅਤੇ ਕਦੇ 70 ਡਿਗਰੀ ਤੱਕ
ਮਿਸ਼ਨ ਚੰਦਰਯਾਨ 3 ਦੀ ਬਦੌਲਤ ਇਤਿਹਾਸ ‘ਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਚੰਦਰਮਾ ਦੇ ਦੱਖਣੀ ਧਰੁਵ ‘ਤੇ ਕਦਮ ਰੱਖਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉੱਥੋਂ ਲਗਾਤਾਰ ਨਵੀਆਂ ਜਾਣਕਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਤਸਵੀਰਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਭਾਰਤੀ ਪੁਲਾੜ ਖੋਜ ਸੰਗਠਨ (ਇਸਰੋ) ਨੇ ਐਤਵਾਰ ਨੂੰ ਚੰਦਰਮਾ ਦੀ ਸਤ੍ਹਾ ‘ਤੇ ਤਾਪਮਾਨ ਦੇ ਬਦਲਾਅ ਦਾ ਗ੍ਰਾਫ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ।
ਪੁਲਾੜ ਏਜੰਸੀ ਦੇ ਇਕ ਸੀਨੀਅਰ ਵਿਗਿਆਨੀ ਨੇ ਚੰਦਰਮਾ ‘ਤੇ ਦਰਜ ਕੀਤੇ ਗਏ ਉੱਚ ਤਾਪਮਾਨ ‘ਤੇ ਹੈਰਾਨੀ ਪ੍ਰਗਟਾਈ ਹੈ। ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੁਲਾੜ ਏਜੰਸੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਚੰਦਰ ਦੀ ਸਤਹ ਦੇ ਤਾਪਮਾਨ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ, ਚੰਦਰ ਦੀ ਸਤਹ ਥਰਮੋ ਭੌਤਿਕ ਪ੍ਰਯੋਗ (CHEST) ਨੇ ਦੱਖਣੀ ਧਰੁਵ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਚੰਦਰ ਦੀ ਉਪਰਲੀ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਤਾਪਮਾਨ ਨੂੰ ਮਾਪਿਆ।
ਤਾਪਮਾਨ ਦੇਖ ਕੇ ਵਿਗਿਆਨੀ ਵੀ ਹੈਰਾਨ ਹਨ
ਇਸਰੋ ਨੇ ‘ਐਕਸ’ (ਪਹਿਲਾਂ ਟਵਿੱਟਰ) ‘ਤੇ ਇੱਕ ਪੋਸਟ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ, “ਵਿਕਰਮ ਲੈਂਡਰ ‘ਤੇ CHEST ਪੇਲੋਡ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਨਿਰੀਖਣ ਹਨ।” ਚੰਦਰਮਾ ਦੀ ਸਤ੍ਹਾ ਦੇ ਥਰਮਲ ਵਿਵਹਾਰ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ, CHEST ਨੇ ਧਰੁਵ ਦੁਆਲੇ ਚੰਦਰਮਾ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਉੱਪਰਲੀ ਪਰਤ ਨੂੰ ਮਾਪਿਆ। ‘ ਗ੍ਰਾਫਿਕ ਬਾਰੇ, ਇਸਰੋ ਦੇ ਵਿਗਿਆਨੀ ਬੀਐਚਐਮ ਦਾਰੂਕੇਸ਼ਾ ਨੇ ਪੀਟੀਆਈ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ, ‘ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਮੰਨਦੇ ਸੀ ਕਿ ਸਤ੍ਹਾ ‘ਤੇ ਤਾਪਮਾਨ ਲਗਭਗ 20 ਡਿਗਰੀ ਸੈਂਟੀਗਰੇਡ ਤੋਂ 30 ਡਿਗਰੀ ਸੈਂਟੀਗਰੇਡ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ 70 ਡਿਗਰੀ ਸੈਂਟੀਗਰੇਡ ਹੈ। ਇਹ ਹੈਰਾਨੀਜਨਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸਾਡੀ ਉਮੀਦ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੈ।
ਪੁਲਾੜ ਏਜੰਸੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪੇਲੋਡ ਵਿੱਚ ਤਾਪਮਾਨ ਮਾਪਣ ਵਾਲਾ ਯੰਤਰ ਹੈ ਜੋ ਸਤ੍ਹਾ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ 10 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਦੀ ਡੂੰਘਾਈ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਹੈ।ਇਸਰੋ ਨੇ ਕਿਹਾ, ‘ਪ੍ਰੋਬ ਵਿੱਚ 10 ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਾਪਮਾਨ ਸੈਂਸਰ ਹਨ। ISRO ਦੁਆਰਾ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਗ੍ਰਾਫ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਡੂੰਘਾਈ ‘ਤੇ ਚੰਦਰਮਾ ਦੀ ਸਤ੍ਹਾ/ਨੇੜਲੀ ਸਤ੍ਹਾ ਦੇ ਤਾਪਮਾਨ ਦੇ ਭਿੰਨਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਚੰਦਰਮਾ ਦੇ ਦੱਖਣੀ ਧਰੁਵ ਲਈ ਇਹ ਪਹਿਲੇ ਅਜਿਹੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਵਿਗਿਆਨੀ ਦਾਰੂਕੇਸ਼ਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਧਰਤੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਦੋ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਤੱਕ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਦੋ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਡਿਗਰੀ ਸੈਂਟੀਗਰੇਡ ਦਾ ਭਿੰਨਤਾ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੀ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਉੱਥੇ (ਚੰਦਰਮਾ) ਇਹ ਲਗਭਗ 50 ਡਿਗਰੀ ਸੈਂਟੀਗਰੇਡ ਫਰਕ ਹੈ। ਇਹ ਦਿਲਚਸਪ ਹੈ।
50 ਡਿਗਰੀ ਤੱਕ ਪਰਿਵਰਤਨ
ਵਿਗਿਆਨੀ ਦਾਰੂਕੇਸ਼ਾ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਧਰਤੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਦੋ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਤੱਕ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਦੋ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਡਿਗਰੀ ਸੈਂਟੀਗਰੇਡ ਦਾ ਭਿੰਨਤਾ ਘੱਟ ਹੀ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਉੱਥੇ (ਚੰਦਰਮਾ ਵਿੱਚ) ਇਹ ਲਗਭਗ 50 ਡਿਗਰੀ ਸੈਂਟੀਗਰੇਡ ਫਰਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਚੰਦਰਮਾ ਦੀ ਸਤ੍ਹਾ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਮਾਈਨਸ 10 ਡਿਗਰੀ ਸੈਲਸੀਅਸ ਤੱਕ ਘੱਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਇਸਰੋ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ‘ਛਾਤੀ’ ਪੇਲੋਡ ਨੂੰ ਭੌਤਿਕ ਖੋਜ ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾ (ਪੀਆਰਐਲ), ਅਹਿਮਦਾਬਾਦ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ ਇਸਰੋ ਦੇ ਵਿਕਰਮ ਸਾਰਾਭਾਈ ਸਪੇਸ ਸੈਂਟਰ (ਵੀਐਸਐਸਸੀ) ਦੀ ਸਪੇਸ ਫਿਜ਼ਿਕਸ ਲੈਬਾਰਟਰੀ (ਐਸਪੀਐਲ) ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਟੀਮ ਦੁਆਰਾ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਭਾਰਤ ਨੇ 23 ਅਗਸਤ ਨੂੰ ਇਤਿਹਾਸ ਰਚਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸਰੋ ਦੇ ਅਭਿਲਾਸ਼ੀ ਤੀਜੇ ਚੰਦਰਮਾ ਮਿਸ਼ਨ ਚੰਦਰਯਾਨ-3 ਨੇ ਚੰਦਰਮਾ ਦੀ ਸਤ੍ਹਾ ‘ਤੇ ਉਤਰਿਆ, ਇਹ ਉਪਲਬਧੀ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਚੌਥਾ ਦੇਸ਼ ਬਣ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਧਰੁਵ ‘ਤੇ ਉਤਰਨ ਵਾਲਾ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਦੇਸ਼ ਬਣ ਗਿਆ।
ਚੰਦਰਮਾ ਦੀ ਸਤ੍ਹਾ ‘ਤੇ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਾਪਮਾਨ ‘ਚ ਬਦਲਾਅ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਉਹ ਹੈਰਾਨੀਜਨਕ ਹੈ। ਚੰਦਰਮਾ ਦੀ ਸਤ੍ਹਾ ਤੋਂ -80 ਮਿਲੀਮੀਟਰ ਹੇਠਾਂ ਜਾਣ ‘ਤੇ, ਤਾਪਮਾਨ ਮਾਈਨਸ 10 ਡਿਗਰੀ ਸੈਲਸੀਅਸ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਜਦੋਂ ਸਤ੍ਹਾ 20 ਮਿਲੀਮੀਟਰ ਉੱਪਰ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਤਾਪਮਾਨ 60 ਡਿਗਰੀ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਜਿਵੇਂ ਇਹ ਉੱਪਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਪਮਾਨ ਵੀ ਵਧਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਗੱਲ ਪ੍ਰਗਿਆਨ ਰੋਵਰ ਦੇ ਯੰਤਰ ਤੋਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਤਾਪਮਾਨ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਨਾਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਸਮਝੋ ਕਿ ਇਹ ਦੁੱਗਣਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਿੱਲੀ-ਐਨਸੀਆਰ ਦਾ ਔਸਤ ਤਾਪਮਾਨ 32-34 ਡਿਗਰੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਬੈਂਗਲੁਰੂ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ 30 ਡਿਗਰੀ ਹੈ, ਜਦਕਿ ਮੁੰਬਈ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਵੀ 29-30 ਡਿਗਰੀ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਹੈ। ਯਾਨੀ ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦੇ ਤਾਪਮਾਨ ਦੀ ਚੰਦਰਮਾ ਨਾਲ ਤੁਲਨਾ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਇਸ ਦੀ ਸਤ੍ਹਾ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਦੁੱਗਣੇ ਤੋਂ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈ।
14 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਤਾਪਮਾਨ ਮਾਈਨਸ 100 ਡਿਗਰੀ ਤੋਂ ਪਾਰ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ
ਚੰਦ ‘ਤੇ 14 ਦਿਨ ਰਾਤ ਅਤੇ 14 ਦਿਨ ਰੌਸ਼ਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਲੈਂਡਰ ਵਿਕਰਮ ਚੰਦਰਮਾ ‘ਤੇ ਉਤਰਿਆ ਤਾਂ 14 ਦਿਨ ਦਾ ਦਿਨ ਸੀ। ਹੁਣ 14 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਰਾਤ ਹੋਵੇਗੀ ਤਾਂ ਤਾਪਮਾਨ -100 ਡਿਗਰੀ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਚਲਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੱਸ ਦੇਈਏ ਕਿ ਰੂਸ ਦੇ ਸਾਈਬੇਰੀਅਨ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਠੰਡਾ ਸਥਾਨ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਤਾਪਮਾਨ ਮਾਈਨਸ 50 ਡਿਗਰੀ ਤੱਕ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਇੱਥੇ ਸਭ ਕੁਝ ਜੰਮ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਇਸ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਚੰਦਰਮਾ ਨਾਲ ਕਰੋ, ਫਿਰ 14 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਰਾਤ ਹੋਵੇਗੀ ਤਾਂ ਇਹ ਤਾਪਮਾਨ ਸਾਇਬੇਰੀਅਨ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੁੱਗਣਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ।
ਹੁਣ ਤੱਕ ਚੰਦਰਯਾਨ ਦੇ ਲੈਂਡਰ ਅਤੇ ਰੋਵਰ ਆਪਣੇ ਸੋਲਰ ਪੈਨਲਾਂ ਰਾਹੀਂ ਬਿਜਲੀ ਪੈਦਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਪਰ ਸਭ ਤੋਂ ਔਖਾ ਸਮਾਂ ਉਦੋਂ ਆਵੇਗਾ ਜਦੋਂ 14 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਰਾਤ ਹੋਵੇਗੀ। ਜੇਕਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰਾਤ ਨੂੰ ਊਰਜਾ ਦਾ ਸਰੋਤ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ ਤਾਂ ਬਿਜਲੀ ਉਤਪਾਦਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਰੁਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜੇਕਰ ਊਰਜਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀ ਤਾਂ ਉਹ ਅੱਤ ਦੀ ਠੰਢ ਨੂੰ ਸਹਿਣ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੇ। ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਦੀ ਉਮਰ 14 ਦਿਨ ਦੱਸੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ।
