ਅਧੁਨਿਕ ਵਿਕਾਸ ਮਾਡਲ ਦੇ ਕੁਦਰਤ ਵਿਰੋਧੀ ਆਰੰਭਕ ਨਤੀਜਿਆਂ ਨੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਦੇ ਖੇਤਰ ਚ ਵੱਡੀਆਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਦੇ ਸੰਕੇਤ ਦੇਣੇ ਆਰੰਭ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਨੇ। ਭਾਰਤੀ ਹਿਮਾਲਿਆ ਖੇਤਰ ਇਸ ਸਾਲ ਮਾਨਸੂਨ ਸੀਜ਼ਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਤੋਂ ਹੀ ਤਬਾਹੀ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਨਜਰ ਆਈ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਵਿੱਚ ਅਚਾਨਕ ਹੜ੍ਹਾਂ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਖਿਸਕਣ ਨਾਲ ਸੈਂਕੜੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤਾਂ ਅਤੇ ਕਰੋੜਾਂ ਦਾ ਆਰਥਿਕ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਹੈ।ਮੌਸਮ ਮਾਹਿਰਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਮੌਨਸੂਨ ਟ੍ਰੌਫ ਦੇ ਧੁਰੇ ਦੀ ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਗਤੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਤਾਜ਼ਾ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਆਈਆਂ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਹਿਮਾਲਿਆ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਬਾਰਸ਼ਾਂ ਲਈ ਮੌਸਮ ਅਨੁਕੂਲ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਲਵਾਯੂ ਮਾਹਰਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਅਤੇ ਗਲੋਬਲ ਵਾਰਮਿੰਗ ਦੀ ਵੀ ਤੀਬਰਤਾ ਵਧਾਉਣ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਭੂਮਿਕਾ ਹੈ । ਧਰਤੀ ਗ੍ਰਹਿ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਗਰਮ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸ ਸਾਲ ਦਾ ਮਾਨਸੂਨ ਤਬਾਹੀ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਇੱਕ ਢੁਕਵੀਂ ਉਦਾਹਰਣ ਹੈ। ਬਰੇਕ-ਮੌਨਸੂਨ ਦੀਆਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਦੌਰਾਨ, ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਵਰਖਾ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੀਆਂ ਉੱਚੀਆਂ ਚੋਟੀਆਂ, ਹਿਮਾਚਲ ਅਤੇ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਉੱਤੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ, ਦੇਸ਼ ਦੇ ਦੂਜੇ ਹਿੱਸੇ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੱਧ ਭਾਰਤ, ਖੁਸ਼ਕ ਮੌਸਮ ਦੇ ਗਵਾਹ ਹਨ… ਗਲੋਬਲ ਵਾਰਮਿੰਗ ਦਾ ਵਿਗਿਆਨ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ; ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਵਿੱਚ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਗ੍ਰੀਨਹਾਊਸ ਗੈਸਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ CO2, ਦਾ ਨਿਕਾਸ ਜਾਰੀ ਰੱਖਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਇਹ ਹਵਾ ਦੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪਾਣੀ ਰੱਖਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਨੂੰ ਵਧਾਏਗਾ। ਜਦੋਂ ਵੀ ਅਨੁਕੂਲ ਮੌਸਮੀ ਸਥਿਤੀਆਂ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਹਵਾ ਮੀਂਹ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਜਲ ਵਾਸ਼ਪ ਛੱਡੇਗੀ। ਡਾ ਅਕਸ਼ੈ ਦੇਵਰਸ, ਮੌਸਮ ਵਿਗਿਆਨੀ ਅਤੇ ਖੋਜ ਵਿਗਿਆਨੀ, ਨੈਸ਼ਨਲ ਸੈਂਟਰ ਫਾਰ ਐਟਮੋਸਫੇਰਿਕ ਸਾਇੰਸ, ਯੂਕੇ ਨੇ ਕਿਹਾ ਗਲੋਬਲ ਵਾਰਮਿੰਗ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇੱਕ ਸਾਧਾਰਨ ਬਾਰਿਸ਼ ਦੀ ਘਟਨਾ ਦੀ ਤੀਬਰਤਾ ਬਹੁਤ ਭਾਰੀ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਮਹੇਸ਼ ਪਲਾਵਤ, ਸਕਾਈਮੇਟ ਵੇਦਰ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਜਲਵਾਯੂ ਤਬਦੀਲੀ ਦੇ ਉਪ-ਪ੍ਰਧਾਨ ਨੇ ਕਿਹਾ: “ਵਧੇਰੇ ਤਪਸ਼ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਊਰਜਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਵਧੇਰੇ ਮੀਂਹ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਵਿੱਚ ਨਮੀ ਦੀ ਉਪਲਬਧਤਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਬਾਰਸ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਨੁਕਸਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਅਸੀਂ HP ਅਤੇ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਵਿੱਚ ਦੇਖਿਆ ਹੈ। ਮੌਸਮ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਮੌਸਮ ਦੇ ਪੈਟਰਨ ਚ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਵੱਡ ਦੁਖਾਂਤ ਵੱਲ ਲਿਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।
ਦੇਰ ਨਾਲ ਪੱਛਮੀ ਗੜਬੜੀ (ਡਬਲਯੂ.ਡੀ.) ਦੇ ਟ੍ਰੈਜੈਕਟਰੀ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਅ ਆਇਆ ਹੈ। ਡਬਲਯੂਡੀ ਸਰਦੀਆਂ ਦੌਰਾਨ ਵਧੇਰੇ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਉਹ ਹੇਠਲੇ ਅਕਸ਼ਾਂਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਯਾਤਰਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮੀਂਹ ਅਤੇ ਬਰਫ਼ ਲਿਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਗਰਮੀਆਂ ਦੌਰਾਨ, ਡਬਲਯੂਡੀਜ਼ ਉੱਚ ਅਕਸ਼ਾਂਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਯਾਤਰਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮਾਨਸੂਨ ਦੌਰਾਨ ਖੇਤਰ ‘ਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਹੀਂ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਸ ਸਾਲ, ਸਰਗਰਮ ਡਬਲਯੂਡੀ ਨੇ ਮਾਨਸੂਨ ਦੌਰਾਨ ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਾਰ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਦੇਵਰਸ ਨੇ ਕਿਹਾ: “ਕਾਰਨ (ਬਾਰਸ਼ ਦੇ ਪਿੱਛੇ) ਦੋ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮੌਸਮ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਦਾ ਆਪਸੀ ਤਾਲਮੇਲ ਸੀ। ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਪੱਛਮੀ ਗੜਬੜ ਨੇ ਮਾਨਸੂਨ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਨਮੀ, ਬਾਰਸ਼ ਅਤੇ ਹੜ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਮਦ ਵਧੀ। ਹਾਲਾਤ ਜੂਨ 2013 ਦੇ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਦੁਖਾਂਤ ਵਰਗੇ ਹੀ ਸਨ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਪੱਛਮੀ ਗੜਬੜੀ ਦਾ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ ਦਾ ਥੋੜ੍ਹਾ ਰੁਝਾਨ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਬਹੁਤ ਹੀ ਅਸਧਾਰਨ ਹੈ।” ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸੈਂਟਰ ਫਾਰ ਇੰਟੈਗਰੇਟਿਡ ਮਾਊਂਟੇਨ ਡਿਵੈਲਪਮੈਂਟ (ICIMOD) ਦੇ ਇੱਕ ਤਾਜ਼ਾ ਅਧਿਐਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਹਿੰਦੂ ਕੁਸ਼ ਹਿਮਾਲਿਆ ਕ੍ਰਾਇਓਸਫੀਅਰ (ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ, ਬਰਫ਼ ਅਤੇ ਪਰਮਾਫ੍ਰੌਸਟ) ਮਨੁੱਖੀ ਸਮੇਂ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ “ਬੇਮਿਸਾਲ ਅਤੇ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਨਾ ਬਦਲਣਯੋਗ ਤਬਦੀਲੀਆਂ” ਵਿੱਚੋਂ ਗੁਜ਼ਰ ਰਹੇ ਹਨ, ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਜਲਵਾਯੂ ਤਬਦੀਲੀ ਦੁਆਰਾ ਚਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਉੱਚੀਆਂ ਉਚਾਈਆਂ ‘ਤੇ ਤੇਜ਼ ਤਪਸ਼, ਗਲੇਸ਼ੀਅਰਾਂ ਦੇ ਪਿਘਲਣ, ਪਰਮਾਫ੍ਰੌਸਟ ਦੇ ਪਿਘਲਣ, ਬਰਫ਼ ਦੇ ਢੱਕਣ ਵਿੱਚ ਗਿਰਾਵਟ, ਅਤੇ ਅਸਥਿਰ ਬਰਫ਼ਬਾਰੀ ਦੇ ਪੈਟਰਨ ਦੇ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਹਿੰਦੂ ਕੁਸ਼ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਟਾਵਰ, ਹੇਠਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਨ, ਅਜਿਹੀਆਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹਨ। ਜਲਵਾਯੂ ਪਰਿਵਰਤਨ ‘ਤੇ ਅੰਤਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਪੈਨਲ ਦੀ ਛੇਵੀਂ ਮੁਲਾਂਕਣ ਚੱਕਰ ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਹਿਮਾਲਿਆ ਵਿੱਚ ਤਾਪਮਾਨ ਉੱਚਾਈ ਦੇ ਨਾਲ ਵਧਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਬਰਫ ਦੀ ਰੇਖਾ ਅਤੇ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ ਦੀ ਉਚਾਈ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਬਦਲਾਅ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਵੱਧਦਾ ਤਾਪਮਾਨ 21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੌਰਾਨ ਪਹਾੜਾਂ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਦਾ ਰਹੇ
ਸਤਨਾਮ ਸਿੰਘ ਸੇਖੋਂ
